Soms komen dingen op een wonderlijke manier samen. Zoals in Bergeijk dat mij tot nu toe totaal onbekend was. Een dorp dat sinds de jaren ‘50 van de vorige eeuw een serie objecten en gebouwen heeft van meubelmaker en architect Gerrit Rietveld en parken en tuinen van landschapsarchitect Mien Ruys. Feitelijk is het een openluchtmuseum van De Stijl waar ik met een app op mijn telefoon de interactieve Rietveldwandelroute loop en me verbaas over zoveel vooruitstrevendheid in dat kleine Brabantse dorp.

Gerrit Rietveld, Mien Ruys en Martin Visser

Eerst maar even wat geschiedenis. Het komt namelijk allemaal door idealistische Weverij De Ploeg in Bergeijk die overigens nog steeds bestaat. Bijna honderd jaar geleden opgericht als werkgemeenschap die stoffen voor gordijnen en meubels maakte en ontstaan vanuit de gedachte dat ieder mens comfortabel moet kunnen wonen en werken. Toen ontwerper Martin Visser hoofd van de designafdeling werd en in Bergeijk kwam wonen – zijn meubels werden overigens ook beroemd – liet hij zijn huis bouwen door Gerrit Rietveld. Het functionalisme van Rietveld en zijn idealen van licht, lucht en ruimte spraken hem aan. De directeur van De Ploeg was zich net aan het oriënteren op een architect voor een nieuwe fabriek. Hij keek naar Vissers nieuwe stolpje en contracteerde Rietveld. En hij vroeg Mien Ruys met wie Rietveld veel samenwerkte, om een park voor de fabriek te maken, zodat de medewerkers in een prettige, groene omgeving zouden werken.

Interactieve app Wandelen met Rietveld

Dus daar loop ik met mijn telefoon in de hand. Het dorp uit, het groen in. Naar de fabriek. Terwijl ik Rietveld ken als de man van ‘De Stoel’ en het Rietveldhuis. Icoon van de jaren ‘20. De gps brengt me naar de juist plek. Pal voor het gebouw krijg ik via de app achtergrondinformatie op mijn telefoon over deze locatie van de Rietveldwandelroute. Er zijn audiofragmenten en er wordt gebruikgemaakt van augmented reality. Daardoor zie ik een filmpje geprojecteerd op de fabriek. Het is de huidige eigenaar die vertelt over de geschiedenis van het pand terwijl hij ervoor lijkt te staan en ik uitkijk over de verspringende halfronde zaagtanden van het dak waar hij over vertelt en over hoe er veel daglicht door naar binnen valt. Tegelijkertijd zie ik de diagonale lijnen op de buitenmuur, waardoor het pand lijkt te hellen. Een gekke gewaarwording. Een mooie anekdote ook over Ruys die tegen Riet zei, zoals ze de architect noemde, dat hij de fabriek niet in het midden van het park moest bouwen op de mooiste plek, maar juist tegen de rand van het bos, zodat je uitkeek over de groene vlakte en de mooiste plek de mooiste plek bleef. En dat hij naar haar luisterde.

Idealistische Weverij De Ploeg

Het gebouw is indrukwekkend. Ook de lage luifel van de entree van glas en staal. Die verbeeldt de visie van De Ploeg: alle gebruikers gelijk onder hetzelfde dak. Ik kijk even naar binnen door een open deur en zie een open enorme hal met veel glas, staal en beton waar druk wordt gewerkt. De Ploeg wilde op alle fronten kunst, design, schoonheid en kwaliteit uitdragen. In hun producten, in hun werkplek, maar ook in het park. En dat is gelukt. Vandaag de dag zijn de fabriek en het Mien Ruys Park rijksmonument.

Langs vijftien locaties

In totaal brengt de Rietveldwandelroute me langs vijftien locaties in Bergeijk. Zoals naar een abri van Rietveld, een langgerekt strak bushokje midden in het dorp dat doet denken aan een bus en nog steeds wordt gebruikt. Tot een plantsoen naast het voormalig kantoor van De Ploeg met een door Rietveld ontworpen klok, opgebouwd uit identiek gestapelde betonnen blokken en aan alle vier kanten een klok. Iets wat toen een unicum was. Het inspireerde Ruys tot een terras met vierkante borders afgezet met bielzen. Ik hoor voor het eerst dat bielzen in de tuin een idee is van haar. Ja, die hadden wij vroeger thuis ook. De mevrouw van de VVV vertelt dat ze daarom ook wel Mien Biels werd genoemd. Ruys had in ieder geval een voorkeur voor vierkanten en strakke vormen met contrasterende weelderige begroeiing. Ik luister naar een interview met haar waarin ze met afschuw in haar stem zegt: ‘Het nabootsen van de natuur vind ik een verschrikking. Mensen denken dat ze dan een mooie tuin krijgen, maar je krijgt chaos. Ik wil orde scheppen in de chaos.’

Centrum van De Stijl en Het Nieuwe Bouwen

De Rietveldwandelroute laat goed zien hoe een groep mensen met visie bij elkaar werd gebracht en weer anderen, gedreven figuren aantrok. En hoe in een tijdbestek van nog geen twintig jaar Bergeijk een centrum werd van De Stijl, Het Nieuwe Bouwen en modernisme. Daar op het Brabantse platteland. Gestold in de tijd.