Havezaten, buitenplaatsen en landgoederen. Wat heeft Overijssel er veel. De bijbehorende historische parken en tuinen vormen bijna een tiende deel van het Overijsselse landschap. Een tiende! Dat lees ik in het boek Groene parels in Overijssel. Met als ondertitel Wandelen door lommerrijke landschapsparken 1780-1830.

Parken en tuinen

Ik wandel nu eerst door dit veelzijdige boek dat is voortgekomen uit een onderzoeksproject. Voorovergebogen zit ik te kijken naar lijnen, vormen en handschriften op oude kadastrale kaarten waarop de aanleg van romantische, slingerende tuinen en parken te zien is. De zogeheten Engelse landschapsstijl, die tussen 1780 en 1830 populair was in Nederland. Die kaarten zijn gecombineerd met reliëfkaarten. Dat geeft een kleurig beeld met veel details, bijna kunstwerken op zich. Samen met de onderschriften en begeleidende teksten over de geschiedenis van iedere buitenplaats, plus ontwerptekeningen, schilderijen, oude ansichtkaarten en hedendaagse foto’s wordt duidelijk gemaakt hoe die groene parels in Overijssel ooit aangelegd werden en hoe in de loop der jaren wijzigingen zijn aangebracht in het landschap. En waar juist niet. Dat zie je dus allemaal terug door die kaarten over elkaar heen te leggen, een ingenieuze vondst. Ruim zestig landgoederen in Overijssel worden op die manier beschreven en in beeld gebracht.

Historische kaarten gecombineerd

Als introductie zijn er boeiende hoofdstukken over de landschapsstijl in Nederland en Overijssel in de 18e eeuw, over de populariteit van buitenplaatsen en over de architectuur van de landschapsparken. Met aandacht voor architecten, hoveniers en belangrijke opdrachtgevers en hun inspiratiebronnen. Ik was verrast om te lezen dat niet alleen op buitenplaatsen maar ook in stadstuinen van de elite (in Zwolle) de landschapsstijl werd gebruikt.

Natuurbeleving op 60 landgoederen

Dichter en schrijver Rhijnvis Feith erfde in 1781 de buitenplaats Boschwijk in de buurt van Zwolle. Staan op de eerste ontwerptekeningen van zijn buiten nog geometrische rechte lijnen conform de dan geldende Franse parkstijl, in latere tekeningen zijn die omgewerkt tot een meer slingerend, glooiend en golvend ontwerp dat toen de norm werd. De natuurbeleving daar vormt een belangrijke inspiratiebron voor zijn werk. Zo dicht hij in zijn ode Aan Boschwijk:

[…]
Hetzij we al wandlend ons vermaakten,
Of naar een koele rustplaats haakten,
En één gevoel, één wensch, één nood,
Ons tot het eigen plekje leidden,
Waar, eenzaam, van het heelal gescheiden,
Natuur ons met haar rust omsloot,
Waar den en esch de scheemring boeijen,

De kamperfoelie, mild in ’t groeien,
In ’t rond om ’t steil geboomte bloeit,
En ’t beurtlings licht en donker water
Eens heldren vliets, met stil geklater,
Langs eik- en beuken-wortel vloeit;
[…]

Groen erfgoed

Overijssel bezit dusdanig veel groen erfgoed dat Groene parels in Overijssel is opgedeeld in zeven regio’s: de IJsselvallei en de Vechtstreek, Salland en Twente, de kop van Overijssel en de Hanzesteden Zwolle en Deventer en omgeving. Van veel plekken heb ik nog nooit gehoord, maar ook voor mij bekendere locaties komen voorbij, zoals het landgoed Twickel waar je heel fantastisch kunt wandelen, De Haere dat ook een leuke horecagelegenheid is en – kasteel Het Nijenhuis, nu een museum met geweldige beeldentuin dat – zo lees ik – al in de 14e eeuw als havezate werd gebouwd. Op de kadasterkaart van de laatste staat met grote letters geschreven: De Wandelingen. Zo veel waarde werd toen aan natuurbeleving gehecht.

Prachtige nieuwe verhalen

Groene parels in Overijssel is een fraai vormgegeven boek dat de geschiedenis van al die buitenplaatsen verrijkt door nieuwe verhalen te vertellen met oude documenten en dat uitnodigt tot nieuwe verkenningen.