Waar zie je dat nou? Mensen die stuk voor stuk in een kerk lopen met een spiegel in hun handen als een vooruitgestoken dienblad? En daar dan geconcentreerd in staren. Hier dus. Deze hoge, van oorsprong Romaanse Walburgiskerk heeft veel gewelfschilderingen, fresco’s uit de 16e eeuw waarop heel veel te zien is. Met wat gemanoeuvreer krijg je die vlak onder je neus in de spiegel goed in beeld. Dat op zich is al een leuk behendigheidsspel.

Een van de drie kettingbibliotheken in de wereld

Maar echt bijzonder is de deur in de kerk die toegang geeft tot de librije. Wie denkt dat De Librije de naam is van Neerlands bekendste restaurant in die andere plaats met een Z, die moet zeker naar Zutphen gaan. Deze is minstens zo bijzonder. Maar wat is een librije? Een librije is een bibliotheek, het woord is afgeleid van het Latijnse ‘libris’ dat ‘boek’ betekent. Deze bibliotheek in Zutphen is een van de drie kettingbibliotheken in de wereld. De boeken liggen letterlijk aan de ketting en dat was in die tijd heel gewoon. Want uitlenen deden ze niet en je wilde ook niet dat iemand met zo’n dik boekwerk onder de arm weer naar buiten liep. Ook toen was proletarisch winkelen niet gewenst.

Unieke collectie boeken

De collectie van bibliotheek De Librije is uniek. Met veel boeken die al in de eerste periode van de boekdrukkunst werden gedrukt, dus vóór 1500 na Chr. Helaas mag je nergens aan zitten, maar de gids weet de Middeleeuwen tot leven te brengen. Al helemaal als je zoals ik aan het einde van de dag komt en in deze ruimte zonder verlichting de laatste lichtstralen door de kerkramen naar binnen vallen. Ik sta tussen de pilaren onder een gewelfd plafond bij de lange houten standaards waarop de enorme bruinleren boeken uitgestald liggen met hun versieringen op het omslag, de metalen knopjes tegen het stoten en de uit het omslag uitstekende, gerafelde perkamenten bladzijden. Authentieke kerkbankjes ervoor. Sober. Je moet de monniken er even bij denken en dan zie je ze zo zitten daar in de eeuwenoude bibliotheek in Zutphen.

Van Blaeu tot Copernicus

De gids vertelt geanimeerd. Een anekdote over de pootafdrukken van de duivel in de vloer, over de betekenis van diverse beeldjes op de pilaren, zoals die van de Wildeman en het blote vrouwtje. Maar vooral over stadsrechten en hoe bibliotheek De Librije in Zutphen daarover werd geraadpleegd en dus veel boeken op wetgevingsgebied bezit. Ik ben vooral onder de indruk van het meest volledige exemplaar dat nog bestaat van het boek de Zeespiegel van Willem Janszn. Blaeu uit de 17e eeuw. Er zitten tekeningen in van alle kustlijnen. Een atlas waarmee je kon bepalen waar je was. Ook is er een eerste druk van het boek van sterrenkundige Copernicus met zijn observaties van het heelal. De ontdekkingsreiziger in mij is terug in de tijd aan het dromen.